Ο τρόπος του Σαμουράι

Gost Dog The Way Of The Samurai , 1999, Γαλλία, Γερμανία, ΗΠΑ, Ιαπωνία Έγχρωμη, 1.85:1, Dolby Digital, 116 λεπτά Σκηνοθεσία: Jim Jarmusch Σενάριο: Jim Jarmusch Παραγωγή: Richard Guay, Jim Jarmusch Φωτογραφία: Robby Muller Ηχητικός Σχεδιασμός: Anthony J. Ciccolini III Μοντάζ: Jay Rabinowitz Μουσική: RZA Παίζουν: Forest Whitaker, John Tormey, Cliff Gorman, Isaach De Bankole, Henry Silva Πρόκειται για την πρώτη ταινία στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου που ο τίτλος του sound designer βρίσκεται στους τίτλους αρχής. ------------ Ένα αστυνομικό θρίλερ με ένα μαύρο επαγγελματία δολοφόνο που ζει σύμφωνα με έναν αρχαίο γιαπωνέζικο κώδικα και τα βάζει με την ιταλική Μαφία, ακούγοντας μουσική hip-hop… ----------------- Μια ταινία του Jim Jarmusch με τον Forest Whitaker και με τη μουσική του RZA των Wu Tang Clan. ---------------------- Ο Jim Jarmusch αρχίζει να γράφει το σενάριο έχοντας στο μυαλό του τον Forest Whitaker και τον Isaach de Bankole, που είχε παίξει το Γάλλο ταξιτζή στην ταινία “Μια Νύχτα στον Κόσμο”. Ήθελε να δημιουργήσει έναν ήρωα εκτός νόμου, έναν παράνομο που θα έχαιρε όμως σεβασμού και εκτίμησης. Ο Whitaker ήταν μαύρος, ήταν ήρεμος, ήταν γλυκός, ήταν τεράστιος και κυρίως πολύ καλός ηθοποιός. Αν δεν δεχόταν, όπως ομολογεί ο σκηνοθέτης, η ταινία αυτή δεν θα γινόταν. ---------------------- Είναι μια εξαίρετη κωμωδία, ένα εκπληκτικό αστυνομικό θρίλερ, μια αριστουργηματική παρωδία των γκανγκστερικών ταινιών, μια ταινία για φιλοσοφία και αναζήτηση του εαυτού, μια ταινία για τη ζωή και το θάνατο. Ναι, είναι όλα αυτά. ------------------------ Ο Jarmusch το έχει δηλώσει επανειλημμένα σε συνεντεύξεις του ότι κατά τη συγγραφή του σεναρίου επηρεάστηκε από την κουλτούρα του χιπ-χοπ, με αποτέλεσμα να δημιουργήσει ένα παζλ από λογικές, κουλτούρες, ζωές, στιλ, ακόμα και κινηματογραφικά είδη. -------------------------- Η ταινία βρίθει αναφορών: από το γουέστερν, τις πολεμικές τέχνες, τις γκανγκστερικές ταινίες, τον Φρανκεστάιν, το χιπ-χοπ. Από τις ταινίες του Κουροσάβα, έως τον Σαμουράι του Μελβίλ με τον Αλέν Ντελόν (ίδια λευκά γάντια, ίδια αυτοκυριαρχία, ηρεμία, μοναξιά), με αποκορύφωμα την πλήρη αναπαράσταση της σκηνής της δολοφονίας στο μπάνιο που βρίσκεται στην ελάχιστα γνωστή ταινία του Seijun Suzuki «Branded to Kill». ------------------------------------------------- Είναι δομημένη πάνω στο κείμενο ενός Γιαπωνέζου πολεμιστή του 18ου αιώνα, του Yamamoto Tsunetomo. Το «Ηagakure: The Book Of The Samurai» είναι ένα μικρό βιβλίο με αφορισμούς που χωρίζονται από ένα μικρό σύμβολο, δίνοντας ανάσες στο κείμενο. Η ταινία χρησιμοποιεί κάποιους από τους αφορισμούς –γραπτά κείμενα σε μαύρο φόντο– ως ανάσες της δράσης και της πλοκής. -------------------------------------------------------- Η ταινία ξεκινά με μια περιήγηση πάνω από τη Νέα Υόρκη, ανάλογη της περιήγησης στην αρχή του «Down By Law». Μουσική και τόποι εναλλάσσονται με το μοναδικό τρόπο που ο Jarmusch ξέρει να το κάνει. Μόνο που εδώ, σε αυτή την ταινία, η περιήγηση γίνεται πάνω από την πόλη με ένα περιστέρι για οδηγό μας και καταλήγει σε μια ταράτσα που μένει ο Ghost Dog. To ταχυδρομικό περιστέρι έχει φέρει ένα μήνυμα, και με τη δύση του ήλιου ο Ghost Dog ξεκινά για την αποστολή του. Περνά σαν φάντασμα –πράγματι– ανάμεσα από ανθρώπους που κάνουν τις νυχτερινές τους εργασίες και κλέβει με μεγάλη φυσικότητα ένα όμορφο, μεγάλο αυτοκίνητο… ------------------------------ Υπάρχει και άλλο ένα βιβλίο που παίζει σημαντικό ρόλο στην ταινία –πέρα από αναφορές σε διάφορα λογοτεχνικά είδη. Είναι το «Rashomon», μια έκδοση έξι μικρών ιστοριών, όπου η πρώτη στη σειρά αποτέλεσε το σενάριο της εκπληκτικής ταινίας του Κουρασάβα με τον ομώνυμο τίτλο. Θέμα της, οι υποκειμενικές εκδοχές της πραγματικότητας. Ένας φόνος περιγράφεται από έξι αυτόπτες μάρτυρες και οι έξι δίνουν μια εντελώς διαφορετική εικόνα. Στο «Ghost Dog» αυτό το βιβλίο αλλάζει χέρια από τον πρώτο φόνο της ταινίας για να ξαναβρεθεί στα χέρια του ιδιοκτήτη του μετά τον τελευταίο φόνο. ----------------------------------- Εκτός από αυτό όμως, μέσα στην ταινία υπάρχει μια διπλή αφήγηση της γνωριμίας του μαφιόζου Λούι, με τον Ghost Dog. Και οι δύο διηγούνται πώς γνωρίστηκαν. Πριν από τέσσερα χρόνια ο Λούι περνούσε από μια γειτονιά όπου κάποια παιδιά έδερναν αλύπητα μέχρι θανάτου το νέο τότε Ghost Dog. Ο Λούι καθάρισε έναν από αυτούς και του έσωσε τη ζωή. Από τότε ο Ghost Dog θεωρεί ότι του χρωστά τη ζωή και γίνεται ακόλουθός του σύμφωνα με τον Κώδικα των Σαμουράι. Στην αφήγησή του ο Λούι όμως περιγράφει ότι το παιδί που σκότωσε τον απειλούσε με το όπλο του και έτσι αναγκαστικά το σκότωσε. Στην αφήγηση του Ghost Dog το παιδί ετοιμαζόταν να σκοτώσει τον ίδιο και ο Λούι τού έσωσε τη ζωή. Θα μπορούσαν να είχαν διηγηθεί το αντίστροφο, αλλά δεν συνέβη. Ο σεβασμός και η αγάπη μεταξύ τους, καθώς και οι προσωπικές ανάγκες του καθενός διαμόρφωσαν αυτές τις μνήμες: της αιώνιας υποχρέωσης από τη μια –ανάγκη του νεαρού Ghost Dog να βρει κάποιον και να αφοσιωθεί– και της μετριοφροσύνης από την άλλη –άρνηση του παλαιομοδίτη μαφιόζου να παραδεχτεί ότι σκότωσε ένα λευκό παιδί για να σώσει ένα μαύρο. ------------------------------------------------ H πίστη στον κύριό του είναι ο βασικός λόγος ύπαρξης ενός σαμουράι, αλλά ο κύριος του Ghost Dog είναι ένας κακομοίρης μεσήλικος μαφιόζος που προσπαθεί να επιβιώσει με κάποιον τρόπο. Μια ταινία βίαιη, σκληρή, ενώ παράλληλα είναι ήρεμη, χαμηλών τόνων, με άφθονο λεπτό χιούμορ. Όταν ετοιμάζεται να σκοτώσει, ο Ghost Dog κατ’ αρχάς βάζει τα ολόλευκά του γάντια και κλέβει ένα ακριβό αμάξι. Το γκατζετάκι όμως που ανοίγει τα αυτοκίνητα κάνει ένα φοβερά γελοίο ήχο! Τελετουργικά σχεδόν βγάζει ένα CD που έχει πάντα μαζί του και ακούει μουσική χιπ-χοπ έχοντας πάντα την ένταση στο 21! --------------------------------------------- Όταν σκοτώνει ο Ghost Dog, μολονότι βαρύς και τεράστιος, δεν υπάρχει καμία άργητα, τουναντίον. Απλώς σηκώνει το χέρι του και σκοτώνει και εμείς τον κοιτάμε και κυρίως ακούμε τον αέρα να σκίζεται στα δυο. -------------------------------------- Η λεπτομέρεια στον ήχο και στην εικόνα είναι εκπληκτική, πρέπει να τη δει κανείς πολλές φορές για να τη νιώσει. -------------------------------------------- Μπορείτε να φανταστείτε μια ηχητική μπάντα που παίζει δυνατά; Ναι! Να παίζει δυνατά μουσική χιπ-χοπ, ενώ ακούγονται ολοκάθαρα το πέταγμα ενός περιστεριού, οι ανάσες ενός ανθρώπου και ο ήχος του υφάσματος να κόβει τον αέρα; Ε, αυτό επιτυγχάνεται σε αυτή την ταινία… και είναι εξαιρετικά υπέροχο. ------------------------------------------ Είναι μια ταινία που απαιτεί μεγάλη οθόνη και πολύ καλό ηχητικό σύστημα για να την απολαύσει κανείς. Αν δεν έχετε, μην κάνετε τον κόπο. ------------------------------------------ Ο Ghost Dog έχει ένα φίλο, το Γάλλο παγωτατζή του πάρκου. Αν και δεν μιλούν την ίδια γλώσσα και κανείς από τους δύο δεν καταλαβαίνει τη γλώσσα του άλλου, συνεννοούνται άψογα στις διάσπαρτες πραγματικά απολαυστικές σκηνές της ταινίας. Αυτό το θέμα της γλώσσας είναι συχνό στις ταινίες του Jarmusch, ο οποίος υποστηρίζει ότι δεν έχει πρόβλημα να συνεννοηθεί σε καμία σχεδόν γλώσσα. Συχνά, για να δει μια μη αγγλόφωνη ταινία ήταν υποχρεωμένος να αγοράζει κόπιες χωρίς υπότιτλους. Από ό,τι αναφέρει, δεν έχανε καθόλου το συναισθηματικό πυρήνα της ταινίας, παρά μόνο κάποια στοιχεία της πλοκής. Δεν μας φαίνεται παράλογο, διότι αυτό, εμείς εδώ, το κάνουμε συνέχεια. ------------------------------- «Ο RZA για μένα είναι ο Thelonious Monk του hip-hop» έχει δηλώσει επανειλημμένα ο Jim Jarmusch. Πριν γυρίσει ακόμα την ταινία, ήθελε τον RZA για τη μουσική. Σε όλη τη διάρκεια της συγγραφής του σεναρίου άκουγε Wo-Tang Clan και ορχηστρικές μείξεις του RZA και εμπνεόταν. Όταν συνάντησε τον RZA έπειτα από διάφορες και ποικίλες προσπάθειες, αποφάσισαν να δουλέψουν μαζί από την εποχή του σεναρίου, αλλά τελικά ο RZA έγραψε τη μουσική μετά το πέρας του μοντάζ. Κάποια στιγμή ο Jarmusch του έδωσε μια βιντεοκασέτα και ο RZA εξαφανίστηκε για δύο, τρεις εβδομάδες. Στη συνέχεια του έστειλε μήνυμα: «Έλα να με βρεις σε ένα σκοτεινό πουλμανάκι στις τρεις το πρωί, στη συμβολή των δρόμων Soth και Broadway. Εκεί του έδωσε ένα DAT με τη μουσική και του είπε να την κάνει ό,τι θέλει, να τη μοντάρει, να την προσαρμόσει και τα λοιπά! Το ίδιο παράλογα πράγματα όπως και στις ταινίες του. ----------------------------------------------- Τα ονόματα των γκάνγκστα με τα ονόματα των ινδιάνων μοιάζουν, αλλά και τα νικ των Ιταλών μαφιόζων δεν απέχουν πολύ. Στους κόλπους αυτής της γερασμένης Μαφίας συμβαίνουν επίσης παράλογα, αστεία πράγματα. Ο κουτσός γκάνγκστερ λατρεύει το χιπ-χοπ, κυρίως τους Public Enemy και χορεύει στο μπάνιο! Ο πολύ κακός γκάνγκστερ αρέσκεται στο να μιμείται αρκούδες και ο πολύ κουφός της παρέας δηλώνει ότι ταχυδρομικά περιστέρια δεν υπάρχουν από το 1914! ---------------------------------------------- Όλοι οι Ιταλοί μαφιόζοι βλέπουν καρτούν, από τον Γούντι τον Τρυποκάρυδο μέχρι Ντάφι Ντακ, Betty Boop, Φέλιξ ο Γάτος και άλλα. Όλη η παράνοια της βίας των καρτούν είναι εδώ. --------------------------------------- Για λίγους, αλλά ευτυχώς αρκετούς σκηνοθέτες, μπορούμε να πούμε ότι όσο μεγαλώνουν γίνονται και καλύτεροι. Ο Jim Jarmusch ανήκει σίγουρα σε αυτή την κατηγορία. ------------------------------------- Οι έρμοι οι μαφιόζοι δεν έχουν να πληρώσουν ούτε το νοίκι τους. Εξηντάρηδες πια, μέσα σε απαρχαιωμένα συστήματα, προσπαθούν να επιβιώσουν. Αφού ακόμα και τις συναντήσεις τους τις κάνουν σε ένα χώρο πίσω από την κουζίνα ενός κινεζικού εστιατορίου, και όχι ιταλικού. Ούτε αυτό δεν υπάρχει. Τόσο ξεπερασμένοι είναι. Αφημένοι, αγύμναστοι, με πολλά παραπάνω κιλά, ύστερα από τόσα χρόνια στη Μαφία, κανονίζουν να σκοτώσουν τον Ωραίο Φράνκ, και είναι ο ειδικός δολοφόνος, ο καλύτερος, ο Ghost Dog που έχει αναλάβει το συμβόλαιο… Αλλά τα πράγματα θα στραβώσουν και πρέπει να τον εξαφανίσουν από προσώπου γης. ------------------------------------------- Υπάρχει και η μικρή Περλίν, που δεν ξέρει ούτε υποψιάζεται τη σκοτεινή πλευρά του Ghost Dog. Η Περλίν είναι απλώς περίεργη και θέλει να τον γνωρίσει. Όλα ξεκινούν στο πάρκο φυσικά, δίπλα στα παγωτά του φίλου του, όπου μιλούν, φυσικά, για βιβλία. Η μικρή Περλίν θα κρατήσει αυτήν τη σχέση για όλη της τη ζωή… ------------------------------------------ Ο RZA παρουσιάζεται σε ένα πλάνο της ταινίας, είναι αυτός με τη στολή παραλλαγής που συναντά στο δρόμο τον Ghost Dog και ανταλλάσσουν κουβέντες σεβασμού και αναγνώρισης, χωρίς –βέβαια– να λένε τίποτε που μπορεί να είναι κατανοητό, ενώ είναι παράλληλα περιεκτικό και σημαντικό. ------------------------------------------------ «Αγαπώ την ανατολική φιλοσοφία, διότι επιτρέπει τις αντιφάσεις. Ο ίδιος ο Ghost Dog είναι μια αντίφαση» δηλώνει ο Jarmusch. Είναι ένας επαγγελματίας δολοφόνος, αλλά απόλυτα συμπαθής σε όλους εμάς, τους θεατές. -------------------------- Στους τίτλους τέλους δίπλα στο σύμβουλο όπλων υπάρχει ο τίτλος: σύμβουλος φιλοσοφίας! -------------------------- Η αρχική ιδέα της ταινίας, παραπέμπει στον Δον Κιχώτη. Ένας ήρωα με αυστηρό κώδικα σε έναν κόσμο που δεν τον έχει ανάγκη πια. Ακόλουθος ενός απαρχαιωμένου κώδικα σε έναν κόσμο που τον έχει ξεπεράσει. Όταν μίλησε με τον Whitaker ανακάλυψε ότι ήταν οικείος με τις πολεμικές τέχνες και την ανατολική φιλοσοφία από παιδί και τότε άρχισε να ενδιαφέρεται να δώσει κάτι από τη γιαπωνέζικη κουλτούρα μέσα στην ταινία και να κάνει τον ήρωα του ένα σημερινό σαμουράι. Τo Hagakure έφτασε στα χέρια του ενώ είχε αρχίσει το σενάριο. Ήταν, όπως δηλώνει ο ίδιος, σαν να ήθελε οπωσδήποτε να μπει εκεί μέσα. Η ανάγνωσή του δημιούργησε ακόμα και αλλαγές στο στιλ γραφής της ταινίας. ----------------------------------------- Η εκπληκτική δουλειά του Robby Muller στη φωτογραφία, με τις έντονες φωτοσκιάσεις, τα γενικά πλάνα, το βάθος πεδίου, τα έντονα χρώματα και κυρίως με το διπλό είδωλο του ήρωα στις στιγμές της μάχης ή της άσκησης, αφήνοντας έντονη την αίσθηση της ταχύτητας μέσα στη βραδύτητα της κίνησης του Whitaker, είναι εύρημα που επαναλήφθηκε στο «Μάτριξ» και συμβολίζει την απόλυτη κυριαρχία πάνω σε σώμα και νου. Ο ήχος του αέρα που σκίζεται από το σήκωμα του χεριού επαυξάνει αυτή την υπέροχη αίσθηση της ταχύτητας με απαράμιλλη φινέτσα. ---------------------------- Είναι μια ταινία που στην επανάληψή της γίνεται ακόμα καλύτερη. Κάθε θέαση προσφέρει όλο και περισσότερη απόλαυση, οι λεπτομέρειες αναδεικνύονται, ο χρόνος παίρνει άλλη διάσταση. O ρυθμός κυριαρχεί.

Ηλέκτρα Βενάκη, Μάρτιος 2002